Alles over basisvaardigheden verbeteren in het basisonderwijs

Een leidraad voor schoolleiders

Veel scholen staan voor de opgave om de basisvaardigheden te verbeteren. Dat is belangrijk, want kinderen die op de basisschool goed leren lezen, schrijven, rekenen en beschikken over burgerschapsvaardigheden zijn beter toegerust om zich later zelfstandig te redden in de maatschappij. Toch lopen scholen bij het verbeteren van de basisvaardigheden vaak tegen problemen aan. Het ontbreekt bijvoorbeeld aan (gekwalificeerd) onderwijspersoneel of inzicht in wat er precies gedaan moet worden om duurzame verbetering te realiseren.

Op deze pagina’s lees je welke stappen je als schoolleider kunt nemen om de opbrengsten taalvaardigheid en rekenvaardigheid op jouw school naar een hoger niveau te brengen én te houden.

Het belang van betere opbrengsten basisvaardigheden
Opbrengsten basisvaardigheden verbeteren
Rekenvaardigheid verbeteren
Taal- en leesvaardigheid verbeteren
Basisvaardigheid burgerschap
Didactische vaardigheden van leerkrachten verbeteren
Effectief leren in een rijke omgeving
De Prins Willem-Alexanderschool verbeterde de basisvaardigheden met Impact op Leren
Stappenplan basisvaardigheden verbeteren
Brochure Basisvaardigheden verbeteren met 1801
Meer vragen

1. Het belang van betere opbrengsten basisvaardigheden

Beheersing van de basisvaardigheden: voorwaarde voor zelfredzaam burgerschap

We leven in een toenemend diverse en complexe maatschappij, waarin steeds meer mensen (burgers) met verschillende achtergronden, culturen en geloven met elkaar samenleven. Het basisonderwijs, diepgeworteld in de samenleving, heeft als kerntaak om kinderen optimaal voor te bereiden op hun toekomst als zelfredzame, kritische burgers.

Dit doen basisscholen onder meer door de opbrengsten basisvaardigheden te verbeteren. Het is bewezen dat leerlingen die voldoende/goed scoren op rekenvaardigheid, taal- en leesvaardigheid en burgerschapsvaardigheden doorgaans gemotiveerd zijn, geloven in hun eigen vermogen om problemen op te lossen en beschikken over een gezonde dosis veerkracht en doorzettingsvermogen om zich later zelfstandig te kunnen redden in de maatschappij.

Een integraal plan

Het verbeteren van de basisvaardigheden in het basisonderwijs vraagt om een cyclische, lange termijnaanpak. Een integraal plan dat gedragen wordt door het hele team waarbij de school zich niet alleen focust op de opbrengsten basisvaardigheden, maar kijkt naar het totaalplaatje:

Hebben we heldere schooldoelen geformuleerd op de basisvaardigheden?
Verzamelen en analyseren we periodiek toetsgegevens en leggen we vervolgens een relatie met onze schooldoelen (visie en beleid)?
Welke uitdagingen liggen er op onze school (lerarentekort, organisatie, scholing, meertaligheid, rekenresultaten die niet passen bij de ambitie, enzovoort)?
Wat is onze (veranderende) leerlingenpopulatie?
Hoe ziet de doorgaande lijn basisvaardigheden eruit?
Wat zijn onze gezamenlijke overtuigingen en hoe werken we als team samen (collective teacher efficacy)?

De rol van de leerling

Bij het verbeteren van de basisvaardigheden draait het in de kern allemaal om de leerling. Wat hebben leerlingen nodig om te leren en zich optimaal te kunnen ontwikkelen? Zijn de leerlingen gemotiveerd, zitten ze lekker in hun vel en voelen ze zich veilig (pedagogisch klimaat) op school en in de klas?

De rol van de leerkracht

De leerkracht draagt in belangrijke mate bij aan de ontwikkeling van leerlingen en het verbeteren van de basisvaardigheden. Het is belangrijk om hierbij de volgende vragen te stellen: Wat is onze professionele cultuur en identiteit? Welke keuzes (in het curriculum) maken we in het belang van onze leerlingen? Wat zijn onze verwachtingen van leerlingen? Beschikken we over voldoende didactische vaardigheden? Hoe zorgen we als team voor een doorgaande lijn? En wat doen we als leerlingen niet leren?

De rol van specialisten

De specialisten binnen het team, zoals de rekencoördinator, taal- en leescoördinator, intern begeleider en andere specialisten spelen een belangrijke rol in de processen (o.a. kwaliteitskaart maken, groepsbezoeken afleggen en processen monitoren) die op school plaatsvinden bij verandertrajecten.

De rol van de schoolleider

Met een integrale aanpak ben je als schoolleider doorslaggevend om op jouw school op een duurzame manier de opbrengsten basisvaardigheden te verbeteren. Het is jouw taak om (samen met het team) de visie te bepalen, het proces te begeleiden, leerkrachten te faciliteren en verantwoordelijkheid te nemen voor de kwaliteit van het onderwijs en de opbrengsten.

De rol van de ouder

Wanneer ouders belangstelling tonen voor het leren van hun kind (ouderbetrokkenheid) heeft dat een bewezen positief effect op de leerresultaten. Daarom is een goede samenwerking (partnerschap) tussen school en ouders van groot belang.van groot belang.

3. Rekenvaardigheid verbeteren

Veel voorkomende problemen

Kinderen die op de basisschool goed leren rekenen kunnen zich later zelfstandig redden in veel voorkomende situaties in het dagelijks leven. Als kernvak bepalen de opbrengsten rekenvaardigheid mede de uitstroom richting het voortgezet onderwijs.

Veel scholen willen daarom de rekenvaardigheid verbeteren, maar lopen hierbij tegen problemen aan. Denk aan een tekort aan (gekwalificeerde) leraren en/of financiële middelen, rekenresultaten die niet passen bij de ambitie en/of gebrek aan inzicht wat er precies moet gebeuren om de opbrengsten rekenvaardigheid te verbeteren.

Goed rekenonderwijs inrichten

Blijven de rekenopbrengsten achter of halen te weinig leerlingen referentieniveau 1S aan het eind van de basisschool? Dan is het echt nodig om met het rekenonderwijs aan de slag te gaan. Maar hoe begin je? 1801 biedt je een helpende hand. Onze rekenspecialisten kennen de kneepjes van het vak. Zij kunnen het rekenonderwijs op jouw school analyseren, verbeterpunten in beeld brengen en jou helpen deze tot uitvoering te brengen. Ben je benieuwd hoe wij dit aanpakken? Lees dan het artikel over goed rekenonderwijs op onze website of maak een afspraak.

4. Taal- en leesvaardigheid verbeteren

Taal is alles en alles is taal. Goed kunnen luisteren, lezen en schrijven is nodig om de wereld om ons heen te begrijpen en in ons contact met mensen, organisaties en instellingen. De taal- en leesvaardigheid verbeteren is zodoende cruciaal om leerlingen in het basisonderwijs voor te bereiden op het toekomstig burgerschap. Samenhang met andere domeinen en betekenisvol onderwijs zijn daarbij cruciaal.

Meten is weten

De taal- en leesvaardigheid verbeteren op jouw school begint met een inventarisatie van de opbrengsten:

Analyse van de opbrengsten (per vak) in relatie tot de schooldoelen: wat gaat goed en met welke onderdelen moeten we aan de slag omdat de opbrengsten te laag zijn?
Is onze methodiek up to date en zijn er goede doorlopende afspraken gemaakt en vastgelegd (in een kwaliteitskaart) over het gebruik ervan?
Worden de juiste didactische aanpakken gebruikt en beschikken alle teamleden over de juiste kennis en leerkrachtvaardigheden (instructie geven, klassenmanagement)
Verbeterplan maken op onderdelen (Hebben we een visie op technisch lezen?) en deze stapsgewijs uitvoeren. Omdat het een cyclisch proces betreft, kom je altijd weer uit bij de schooldoelen.

Visie

De volgende stap als onderdeel van het verbeterplan is dat je als schoolleider kritisch de visie van de school op de te verbeteren onderdelen (technisch lezen, spelling, begrijpend lezen) onder de loep neemt en indien nodig herijkt.

Als schoolleider kun je bijvoorbeeld gelijk beginnen met het verbeteren van de opbrengsten begrijpend lezen én in 7 stappen de juiste taalmethode kiezen voor jouw school. Lees hiervoor de blog ‘Vaardigheden voor begrijpend lezen verbeteren: zo doe je dat op je basisschool’.

Taal- en leesonderwijs goed inrichten

Kun je wel wat ondersteuning gebruiken bij het inrichten van het taal- en leesonderwijs op jouw school? 1801 heeft alle kennis en ervaring in huis om je van A tot Z te helpen. Van het formuleren van een visie op taal- en leesonderwijs, het analyseren van verschillende onderdelen en het samen met de school opstellen van een uitvoerbaar en doelgericht verbeterplan. Verwacht een frisse blik op jullie visie en de technisch en begrijpend lezen methodes die worden gebruikt. Een goede doorgaande lijn van groep 1 t/m 8 staat altijd voorop, evenals het stimuleren van leesmotivatie en plezier. Op onze website vind je meer informatie over hoe wij jouw school kunnen helpen bij het goed inrichten van het taal- en leesonderwijs.

Download het stappenplan en verduurzaam het leesbeleid op school

5. Basisvaardigheid burgerschap

Het is belangrijk dat basisscholen kinderen vaardigheden leren zij nodig hebben om te kunnen deelnemen aan de maatschappij. In onze democratische rechtsstaat is het essentieel dat we onze normen en waarden behouden. Zoals leren over de vrijheid van meningsuiting en openstaan voor verschillen tussen mensen. Basisscholen zijn minisamenlevingen en daarmee oefenplaatsen voor actief burgerschap en sociale integratie.

Burgerschapsonderwijs vormgeven

Scholen hebben de ruimte om zelf invulling te geven aan het burgerschapsonderwijs. Kun je hierbij wel wat ondersteuning gebruiken? De onderwijsadviseurs van 1801 kijken graag samen met jou hoe je burgerschapsonderwijs doelgericht en samenhangend kunt vormgeven op jouw school. Lees er meer over op onze pagina over burgerschap.

6. Didactische vaardigheden van leerkrachten verbeteren

De professionele cultuur en didactische vaardigheden van leerkrachten in het basisonderwijs spelen een sleutelrol bij het verbeteren van de basisvaardigheden. Als schoolleider is het jouw taak om dit te stimuleren, bijvoorbeeld door het gesprek aan te jagen, het goede voorbeeld te geven en ervoor te zorgen dat afspraken worden nagekomen. Uiteraard is het ook de taak van de schoolleider om de professionele en didactische ontwikkeling van leerkrachten te stimuleren door het aanbieden van trainingen en opleidingen.

Didactische vaardigheden verbeteren met het gebruik van een instructiemodel

Een manier om de didactische vaardigheden van leerkrachten te verbeteren is Expliciete Directe Instructie (EDI) geven, bijvoorbeeld met EDI of een ander instructiemodel. In de blog ‘Didactische vaardigheden verbeteren van leerkrachten in het basisonderwijs met EDI’ lees je hoe je dit doet en wat het jouw school en de leerlingen oplevert. Op de website van 1801 vind je meer over de verschillende trainings- en opleidingsmogelijkheden.

Positieve leeromgeving

Een stimulerende en positieve leeromgeving is een belangrijke factor om de basisvaardigheden te verbeteren en als school bij te dragen aan meer kansengelijkheid. Dat geldt zeker als de populatie veel leerlingen telt die opgroeien in een taalarme omgeving. Hoe meer betekenis je als school kunt geven aan het onderwijs, hoe meer leerlingen leren. Investeer bijvoorbeeld in het verbeteren van de taalvaardigheid door regelmatig met leerlingen in gesprek te gaan over thema’s die hen bezighouden. Realiseer je dat hoe rijker het aanbod van woorden, begrippen, beelden en dwarsverbanden, hoe groter de kans dat de opbrengsten duurzaam verbeteren.

Professionele cultuur

Het loont verder om als school te investeren in een professionele cultuur. Ook dit is een belangrijke factor die bijdraagt aan betere opbrengsten basisvaardigheden. Een bekende uitspraak is: ‘de sterkte van een ketting wordt bepaald door de zwakste schakel’. Je kunt één fantastische leerkracht hebben, maar je hebt veel meer impact op het verbeteren van de basisvaardigheden met een sterk team. Een team met een gedeelde verantwoordelijkheid dat doelgericht handelt vanuit de visie en waar de teamleden elkaars kennis en expertise benutten en versterken. Bijvoorbeeld door bij elkaar te kijken in de klas en elkaar feedback te geven. Een collectief team laat leerlingen leren.

Wil jij de basisvaardigheden verbeteren? En ben je ervan overtuigd dat de sleutel hiervoor ligt in verdere professionalisering van jouw team? De specialisten van 1801 staan voor je klaar. Vraag hier een vrijblijvend kennismakingsgesprek aan.

Kwaliteit van het primaire proces

De dagelijkse gang van zaken op school is eveneens belangrijk voor het leren en lesgeven. Het aanbod kan nog zo goed zijn, als het niet op de juiste manier wordt aangeboden, dan leert een leerling niet. Om de basisvaardigheden te verbeteren is het belangrijk om continu goed te kijken: Wat heeft dit kind nodig? Wat heeft deze groep nodig? Door activerend les te geven komen leerlingen tot leren. Minstens zo belangrijk is een flexibele, vooruitdenkende houding. Besef dat het huidige onderwijssysteem is ontwikkeld in een tijd vóór de huidige digitalisering, globalisering en toenemend pluriforme samenleving, en volg je onderwijshart.

Om de kwaliteit van het primaire proces op jouw school te verhogen, hoeft het echt geen twee voor twaalf te zijn. Want ook al doe je het als school al goed, dan vraagt ‘het scherp houden van de zaag’ regelmatig onderhoud en een continue focus op verbeteren.  Lees hoe 1801 jouw school verschillende manieren ondersteunen bij het verbeteren van de kwaliteit van het primaire proces.

Als kwaliteitscoördinatoren Carina Sels (groep 4 t/m 6), Barbara Eijgenraam (groep 1 t/m 3) en Kirsten Wessels (groep 7 en 8) terugkijken op het afgelopen jaar, staan ze versteld wat er allemaal is bereikt op de Prins Willem-Alexanderschool in ’s-Gravenzande. Ondersteund door 1801 jeugd & onderwijsadvies wist het team de opbrengsten basisvaardigheden te verbeteren en de professionele leer- en verbetercultuur binnen de school te versterken.

Ben je benieuwd hoe het team dit voor elkaar heeft gekregen? Lees dan hier het volledige interview.

9. Stappenplan basisvaardigheden verbeteren

Als jij een schoolleider bent die op zijn of haar basisschool de basisvaardigheden wil verbeteren, hoef je echt het wiel niet opnieuw uit te vinden. Zoals je hebt kunnen lezen in hoofdstuk 2 (Opbrengsten basisvaardigheden verbeteren) is succes verzekerd met een integraal, lange termijnplan, waarin je de complete situatie van de school beschrijft vanuit drie perspectieven:

De rol van de leerling
De rol van de leerkracht
De rol van de schoolleider

Vind je dit lastig? Bijvoorbeeld omdat je voor je gevoel slechts één concrete vraag hebt (‘Welke nieuwe methode past het best bij onze school?’ of ‘Hoe zetten we een professionele cultuur neer?’). Het kan ook zijn dat je juist heel graag aan de slag wilt met een integraal plan om de basisvaardigheden te verbeteren, maar gewoon niet weet waar je moet beginnen.

De onderwijsadviseurs van 1801 staan in dat geval voor je klaar! Wij werken strategisch met jou en je team aan de lange termijn ambities van de school. Daarbij sluiten we aan bij de vraag en de beginsituatie/visie van de school en houden we rekening met schoolspecifieke zaken (zoals type school, kenmerken van de leerlingpopulatie, organisatie van het onderwijs, samenstelling van het team, context, enzovoort). Wij gaan uit van wat er al gedaan wordt, wat versterkt kan worden en wat aanvullend nodig is om te komen tot maximale impact op het leren van de leerlingen.

Basisvaardigheden verbeteren in het basisonderwijs